Ta zakaźna choroba pasożytnicza skóry może wystąpić u każdego z nas, jednak najbardziej narażeni na nią są najmłodsi członkowie naszych rodzin. Świerzb, wywoływany jest przez roztocza gatunku Sarcoptes scabiei var. hominis, objawia się charakterystycznymi wykwitami skórnymi oraz silnym, uporczywym świądem zarówno u niemowląt, starszych dzieci, jak i dorosłych. Do zakażenia tym ludzkim pasożytem dochodzi w wyniku bezpośredniego kontaktu fizycznego z osobą chorą, a niekiedy poprzez wspólne korzystanie z zainfekowanych przedmiotów, np. odzieży, ręczników czy pościeli.
Świerzb u dzieci i niemowląt
Z uwagi na sposób rozprzestrzeniania się tego schorzenia skóry, największe ryzyko rozwoju świerzbu występuje wśród najmłodszych dzieci i niemowląt, których cienki naskórek stanowi doskonałe środowisko do rozwoju tych pasożytów. Kontakty z wieloma członkami rodziny, gry zespołowe, wspólne zabawy w żłobku, przedszkolu czy szkole, a także udział w zorganizowanych wyjazdach sprzyjają szerzeniu się choroby zakaźnej jaką jest świerzb. Przebywające w dużych skupiskach niemowlęta i dzieci z łatwością infekują się świerzbowcem ludzkim, przenosząc chorobę na pozostałych członków rodziny.
Poziom higieny a ryzyko zakażenia
Powszechnie uważa się, że niemowlęta, dzieci szkolne i osoby dorosłe chorują na świerzb z powodu niedostatecznej troski o higienę osobistą. Warto zauważyć, że pasożyt ten może zaatakować osoby o różnym statusie ekonomicznym, również te dbające o czystość i zamieszkujące w sprzyjających warunkach socjalnych. Z powodu dość długiego rozwijania się objawów świerzbu (od 3 do nawet 6 tygodnie od zakażenia świerzbowcem), niejednokrotnie choroba rozpoznawana jest zbyt późno, gdy zdąży się z łatwością rozprzestrzenić wśród wielu osób.
Jak uniknąć wystąpienia świerzbu u dzieci i niemowląt?
Przestrzeganie podstawowych zasad higieny osobistej ma jednak istotne znaczenie profilaktyczne. Dlatego, aby ograniczyć rozprzestrzenianie się tej choroby, często i dokładnie myjmy ręce oraz całe ciało. Regularnie pierzmy ubrania, pościel i ręczniki. Zatroszczmy się także o to, by nie pożyczać cudzych produktów osobistych i korzystać wyłącznie z własnych artykułów. Regularne wykonywanie tych prostych, codziennych czynności może nas uchronić nie tylko przed rozwojem chorób pasożytniczych, ale zapobiec również grypie czy zatruciom pokarmowym.
Diagnoza schorzenia u najmłodszych
Choroba ta nie zawsze jest rozpoznawana od razu nie tylko z powodu dość długiego okresu bezobjawowej inkubacji, ale również z innych przyczyn. Zdarza się, że postawienie właściwej diagnozy nie następuje niezwłocznie, ponieważ objawy tej choroby często są mylnie uznawane za zmiany alergiczne bądź symptomy innego schorzenia. W przypadku niemowląt i małych dzieci zmiany świerzbowcowe mogą zostać błędnie zdiagnozowane jako pokrzywka, atopowe zapalenie skóry lub odczyny po ukąszeniu przez owady.
Prawidłowe rozpoznanie świerzbu odbywa się na podstawie przeprowadzenia wywiadu lekarskiego z pacjentem i jego rodziną oraz nieinwazyjnego badania dermatoskopowego. W trudnych diagnostycznie przypadkach za pomocą igły lub skalpela pobierane są zeskrobiny skórne, które zostają poddawane obserwacji pod mikroskopem w celu ujawnienia żywych lub martwych osobników świerzbowca ludzkiego. Nie mniej tego typu specjalistyczne badanie wykonują tylko laboratoria szpitalne
Jaki jest przebieg zakażenia?
Samica Sarcoptes scabiei składa na końcach wydrążonych w skórze kanałów kilkadziesiąt jaj (20-50 sztuk). Trwający do nawet 6 tygodni cykl życiowy odbywa się wyłącznie na żywicielu. Obumarła samica oraz jej odchody zgromadzone w tunelach wywołują objawy alergiczne, które nie są jednak widoczne gołym okiem w pierwszych dniach zakażenia. Po kilku dniach z jaj wylęgają się bytujące w wydrążonych kanałach i żywiące się naskórkiem larwy. W kolejnych dniach przechodzą one w formę nimf oraz dorosłych samców i samic.
Zapłodnione dojrzałe osobniki rozpoczynają kolejny cykl rozwojowy. W zależności od liczby namnożonych na skórze świerzbowców ludzkich objawy choroby mogą być mniej lub bardziej nasilone. Ograniczenie liczby roztoczy następuje podczas kąpieli, dlatego tak istotne jest zachowanie odpowiedniej higieny podczas leczenia tego schorzenia. Nieprzyjemne objawy są szczególnie odczuwalne w porze nocnej, gdy dochodzi do wzrostu temperatury ciała podczas snu. Ciepło powoduje wzrost aktywności pasożyta, co skutkuje nasileniem symptomów choroby u niemowląt, starszych dzieci i dorosłych.
Świerzb - objawy u niemowląt i dzieci
Jak rozpoznać charakterystyczne symptomy zakażenia tym pasożytem u najmłodszych? Naszą czujność powinien wzbudzić przede wszystkim pierwszy objaw zakażenia - uporczywy świąd, który nasila się podczas nocnego odpoczynku. Z uwagi na nie w pełni wykształcony układ nerwowy u niemowląt zaobserwujemy u nich nie drapanie dłonią jak u starszych dzieci, lecz płaczliwość, częste pocieranie ciała i głowy o przewijak, problemy z zasypianiem czy trudności w karmieniu.
Z czasem, zarówno u starszych dzieci, jak i niemowląt, zauważymy wystąpienie kolejnych objawów, do których należą następujące:
- swędzące guzki o wymiarach 2-20 mm, najczęściej pojawiające się pod pachami, w pachwinach, na pośladkach i genitaliach;
- charakterystyczne nory świerzbowcowe - jasne kilkumilimetrowe korytarze zakończone czarnym punktem, które są widoczne w naskórku;
- inne zmiany skórne - krosty, pęcherzyki, strupki, nadżerki oraz przeczosy.
W przypadku noworodków i niemowląt zmiany chorobowe objawiają na całym ciele, również na podeszwach stóp, czego nie zaobserwujemy u osób dorosłych. Zjawisko to związane jest z budową skóry maluszków. Świerzb u starszych dzieci najczęściej widoczny jest na dłoniach, w fałdach skórnych (pod pachami, na brzuchu i w zgięciach łokciowych) oraz w okolicy narządów płciowych. Znacznie rzadziej niż u niemowląt choroba objawia się u nich na twarzy czy plecach.
Jakie są odmiany świerzbu?
Choroba wywoływana przez świerzbowce Sarcoptes scabiei występuje w kilku odmianach klinicznych, na które najbardziej narażone są osoby w określonym wieku lub o obniżonej odporności organizmu. Pacjenci z zaburzeniami układu immunologicznego mogą zapaść na świerzb norweski, czyli najgroźniejszą postać tej choroby. Jest ona wysoce zaraźliwa, ponieważ wiąże się z silnymi objawami i rozwojem ogromnej liczby larw w wydrążonych w skórze kanałach. Najczęściej dotyka osób w podeszłym wieku, schorowanych i zaniedbanych.
Natomiast niemowlęta zmagają się z odmianą dziecięcą, która daje objawy rozsiane na skórze całego ciała, a także podrażnienia, wtórne odczyny alergiczne czy zakażenia bakteryjne. Do innych najbardziej rozpowszechnionych odmian tej choroby należą świerzb guzkowy i pęcherzowy.
Leczenie świerzbu u niemowląt, dzieci i młodzieży
Odpowiednią kurację dla niemowląt i dzieci dobiera lekarz. Stosowane są leki naskórne z permetryną, siarką lub kroamitonem.
Dodatkowo zaleca się stosowanie różnych preparatów antyświądowych, np. krem CALMISCAB INTENSE www.calmiscab.pl, aby złagodzić uporczywy świąd bezpośrednio po zakończonej terapii lekiem naskórnym. Warto zaznaczyć, iż leczenie będzie skuteczne dopiero wtedy, gdy zostaną nim objęte zarówno chorujące niemowlęta czy dzieci w innym wieku, jak i osoby z ich najbliższego otoczenia czyli rodzice i dziadkowie (także te bezobjawowe).
Co zrobić po zakończeniu terapii, aby uniknąć ponownego zakażenia świerzbowcem?
Po przeprowadzeniu pełnej kuracji należy podjąć działania profilaktyczne, aby uniknąć powtórnego zakażenia wyleczonego już starszego dziecka lub niemowlęcia. Jedną z pierwszych czynności, jaką powinniśmy wykonać, jest wypranie w wysokiej temperaturze i późniejsze wyprasowanie używanej podczas terapii pościeli, ręczników oraz odzieży. Najlepiej umieścić je w foliowym worku i odłożyć na miesiąc do szafy, korzystając w tym czasie z innych kompletów. Warto również starannie wywietrzyć i wysprzątać całe mieszkanie, łącznie z odkurzaniem dywanów, materaców oraz tapicerowanych mebli.
Możliwe powikłania po wyleczonym świerzbie
Nawet w wyniku skutecznego leczenia świerzbu niemowlę lub starsze dziecko może nadal odczuwać świąd skóry, co wynika z jej podrażnienia i przesuszenia. Lekarz po zakończeniu kuracji często zaleca pacjentom stosowanie odpowiednich emolientów. Choć świerzb przeważnie nie zagraża życiu osób zakażonych, to choroba samoistnie nie ustępuje i może powodować powikłania. Choroby nie należy ignorować, ponieważ nieleczone lub zbyt późno rozpoznane schorzenie prowadzi do nasilenia uporczywych objawów i wystąpienia wtórnych zakażeń bakteryjnych skóry (głównie bakteriami z rodziny gronkowców i paciorkowców). W takich wypadkach stosuje się antybiotyki naskórne w postaci maści.
